Jak wytrzymać długą wędrówkę?

Jak wytrzymać? To pytanie zadałem sobie po raz pierwszy, idąc 4000 km przez Europę do Santiago de Compostela. Kiedy droga zaczyna mnożyć przeszkody, pogoda jest zła, brakuje sił, finanse kuleją – jak zachować motywację do dalszej drogi? Do postawienia kolejnego kroku, do przejścia jeszcze godziny, jeszcze jednego dnia?

Droga z Warszawy do Hiszpanii, w 2013 roku, była na razie moim najdłuższym szlakiem. Na dystansie 4 000 km musiałem mierzyć się z dziesiątkami kryzysów, wywołanych pogodą, stanem organizmu, brakiem pieniędzy i brakiem sił – także psychicznych. Każda wyprawa przynosi takie momenty i za każdym razem, gdy wyjeżdżam z kraju wiem, że taki moment nastąpi. Podczas zimowego trawersu Islandii pogoda, zimno i zmęczenie hamowały mnie każdego dnia, odbierając motywację. Gdy budzisz się w zimnym namiocie i Twoim jedynym sąsiadem jest bidon z zamarzniętą resztką wody, a kuchenka odmawia współpracy – łatwo walnąć wszystkim i zarządzić odwrót. A jak wytrzymać?

Doświadczyłem tego także jesienią 2013 na Łuku Karpat, zimą, podczas przejścia Karpat Słowacji, w kolejnych latach na przejściu Iranu lub Alp. Przez wiele dni pozostawałem na szlaku sam i nie było nikogo, kto pomógłby w zderzeniu z nieprzyjaznym światem zewnętrznym. Na pustym grzbiecie gór Godeanu, gdy deszcz padał już drugą dobę, nie było nikogo, kto mógłby dodać animuszu. W drodze przez polskie Beskidy, choć codziennie mijałem wieś lub schronisko, byłem tylko anonimowym człowiekiem na drodze, jednym z tysięcy w tych górach. W końcu samotnym można być także wśród ludzi. Kiedy więc nie ma nikogo, kto na długim szlaku podarował Ci trochę ciepła, jak wytrzymać drogę przez setki, nawet tysiące kilometrów? Pieszo, rowerem, na nartach?

To pytanie nabrało znaczenia dla wielu z nas podczas przymusowej izolacji wywołanej pandemią koronawirusa. Zamknięci w domach, całkiem nieźle naśladujemy polarników czy himalaistów, odciętych w swoich schronieniach przez burze. Jak oni radzą sobie w takich momentach? Jak ja sam radzę sobie na wyprawach?

Jest kilka metod, które mi samemu pomagają nie poddać się na długim szlaku i dzisiaj postanowiłem je zdradzić.

1. Stopniuj trudności

Będąc jeszcze na początku studiów, postanowiłem, że po raz pierwszy wyruszę samotnie w góry, a celem tamtej wycieczki było przejście polskiego odcinka Karpat. Nie trzymałem się jednego szlaku, na przykład czerwonych znaków Głównego Szlaku Beskidzkiego, zamiast tego wyznaczyłem na mapach trasę przez interesujące mnie miejsca i po prostu ruszyłem. Nigdy wcześniej nie wyszedłem w góry kompletnie samotnie, nie wspominając o tym, że nie przeszedłem trasy nawet w połowie tak długiej. Mój plecak był przeciążony, wyposażenie nieprzystosowane do wędrówki, jedzenie niewłaściwe. Jednym słowem – ewidentnie zabrakło mi doświadczenia. Dotarłem do celu tylko siłą uporu, ale nigdy więcej nie chciałbym powtarzać podobnej przygody. Tamta droga wyglądałaby zupełnie inaczej, gdybym moje umiejętności szlifował najpierw na krótkich, weekendowych lub tygodniowych, trasach. Dałyby mi one pojęcie, co sprawdza się podczas samotnej wędrówki, a co nie. Bogatszy o te wiedzę i z dużo lżejszym plecakiem, przeszedłbym odcinek między Bieszczadami, a Beskidem Śląskim dużo łatwiej.

Podobna rzecz wydarzyła się 3 lata później, na przejściu Łuku Karpat. Sprzęt jaki niosłem był zbyt ciężki i nieprzystosowany do górskich warunków, moja umiejętność nawigacji była marna. I znowu – zaledwie dwa sezony, spędzone wcześniej w tych samych górach, ale na krótszych szlakach, stałyby się wystarczającą lekcją, po której byłbym gotowy do przejścia Karpat.

Moje wczesne przygody górskie mogły być dużo przyjemniejsze, gdybym nie rzucał się na głęboką wodę, ale powoli stopniował trudności i dystanse, jakie przechodzę.

Myślisz o Głównym Szlaku Beskidzkim? Pierwsza rzecz, jaką warto byś ocenił/a, jest to, jak długi dystans udało Ci się przejść przez góry i w jakich warunkach. Jeśli Twoje wędrówki ograniczały się dotychczas do weekendowych wypadów z plecakiem, albo nigdy wcześniej nie zdarzyło Ci się biwakować pod namiotem, zacznij od czegoś mniejszego niż 500-kilometrowy marsz przez Beskidy. Poświęć sezon lub dwa, by poznać specyfikę wędrowania z namiotem. Zobacz, czego wymaga codzienny biwak we własnym schronieniu. Potem zacznij chodzić na nieco dłuższe dystanse i obserwuj, jak reaguje Twój organizm na dłuższy wysiłek. Wędruj na lekko, bez napinania się na wynik lub bicie rekordów czasowych. Po prostu ciesz się drogą, ale jednocześnie poznawaj siebie i swoje wyposażenie, zobacz, co się sprawdza, a co nie. Jeśli uda Ci się przejść w ten sposób tydzień – czas wystarczający na przejście np. całego Beskidu Niskiego – prawdopodobnie dasz sobie także radę na najdłuższym szlaku polskich Karpat.

Ta sama zasada dotyczy każdego rodzaju przemieszczania się. Zanim wyruszysz pieszo dokoła Polski, sprawdź się na krótszych dystansach. Zanim zdecydujesz się iść na 40-dniowy Wysokogórski Szlak Pirenejów (HRP), spróbuj swoich sił w terenie alpejskim, ale na krótszych odcinkach. Jeśli nie masz doświadczenia na dużych wysokościach, nie porywaj się na siedmiotysięcznik, ale spróbuj raczej czegoś niższego. I tak dalej.

2. Metoda „kamieni milowych”

Bardzo prosty sposób, który opracowałem jeszcze podczas przejścia Karpat w 2004 roku. Kiedy ma się przed sobą około 90 dni marszu, trudno zmotywować się perspektywą osiągnięcia celu, który znajduje się za granicami 5 krajów. Gdy deszcz leje na głowę, namiot łamie się na wietrze, a menażka przypala jedzenie, trudno dodawać sobie animuszu myślą „OK, jeszcze tylko 85 dni i koniec”. Tak odległy cel raczej wpędza w desperackie myśli, niż motywuje. Potrzebny jest jakiś bliższy, bardziej namacalny i łatwiejszy do osiągnięcia, który można będzie świętować jako sukces na drodze.

Zamiast odliczać dni pozostałe do końca drogi, dzielę więc każdy długi szlak na kilka dużych fragmentów, te zaś na mniejsze, kilkudniowe odcinki i zamiast dążyć do odległego celu, skupiam swój umysł na osiągnięciu bliskiego, znajdującego się kilka dni dalej. Koniec każdego z odcinków jest „kamieniem milowym” w długiej wędrówce, stąd nazwa, jaką wymyśliłem dla tej metody.

Przykład? Idąc Łukiem Karpat w naturalny sposób podzieliłem drogę na 5 fragmentów:

• Karpaty Południowe,
• rumuńskie Karpaty Wschodnie,
• Ukraina,
• Polska,
• Karpaty Słowackie.

Przejście każdego z nich wymagało 2-3 tygodni co samo w sobie jest wyzwaniem. Dlatego dodatkowo dzieliłem je na krótsze odcinki, odpowiadające poszczególnym pasmom górskim. W przypadku pierwszego fragmentu Karpat, leżącego najdalej na południe, było to przejście pasm Almaj, Cerna, Godeanu i Retezat (7-8 dni), gór Paring i Lotru (5-6 dni), Fogaraszy (5 dni) i pasm Piatra Craiuluii oraz Bucegi (3 dni). Kolejne części Karpat dzieliłem tak samo, otrzymując kilkanaście odcinków, każdy z nich możliwy do przejścia w tydzień:

Idąc konkretnym fragmentem nie myślałem o przejściu Łuku Karpat. Myślałem jedynie o dotarciu do końca każdego z małych odcinków. W ten sposób cel czekał na mnie za każdym razem w odległości kilku dni, nie miesięcy. Mogłem więc patrzeć na moje kłopoty z perspektywy jutra i powiedzieć sobie: „będzie lepiej”. Zakończenie każdego z tych małych odcinków traktowałem jako drobny sukces, cieszyłem się z niego i z satysfakcją oraz nadzieją zaczynałem kolejny. A gdy udało mi się zakończyć jeden z dużych fragmentów, było to małe święto i okazja do krótkiego odpoczynku. Takie chwile, w których miałem poczucie, że udało mi się przejść kolejny krok na drodze, dawały i nadal dają motywacyjnego kopa do dalszego marszu. Nawet gdy pada, wieje, jest zimno, a ścieżka złośliwie zniknęła.

Podobną taktykę stosowałem w drodze przez Europę do Santiago. Liczący 4 tysiące kilometrów marsz podzieliłem na 5 części, odpowiadających jednemu państwu. W obrębie każdego z nich wyznaczyłem kilka odcinków. Gdy wędrówka stawała się trudna do wytrzymania, nie myślałem wcale o dotarciu do Santiago, odległego o wiele tygodni lub miesięcy drogi. Moim jedynym celem na daną chwilę było osiągnięcie punktu położonego o pięć dni drogi i cieszyłem się, gdy to się udało. Ostateczny cel takiej drogi był zbyt odległy i abstrakcyjny, by móc się nim kierować. Zamiast tego moją energię wkładałem w dotarcie do miasta leżącego 100-150 kilometrów dalej. A potem znowu i znowu. Dzięki temu, wędrując na wielkie odległości, jestem skupiony na tym, co mogę osiągnąć tu i teraz, w ciągu jednego, może kilku dni. Takie podejście chroni mnie przed zniechęceniem, gdy odległy cel wydaje się w ogóle nie przybliżać i pozwala cieszyć się z drobnych sukcesów, chociaż do końca drogi jeszcze daleko.

Jak długie powinny być odcinki na Twojej drodze? Ustaliłem, że dobrze działają takie, których przejście zajmuje tydzień. To wystarczająco długo, by droga na każdym z nich stała się wyzwaniem, ale dość krótkie, by określić je słowem „niedaleko”. Krótsze nie mają sensu, gdyż nie stanowią wystarczającego wyzwania i ich pokonanie będzie zbyt łatwe, by naprawdę się z niego cieszyć. Zbyt długie będą wyczerpywały psychicznie, łatwiej będzie poddać się na długiej drodze.

Jednym z błędów jaki popełniłem w drodze do Santiago, było wyznaczenie sobie pierwszego punktu docelowego w Gnieźnie, 10 dni od Warszawy. Gdy początkowe trudności marszu okazały się większe niż sądziłem, zabrakło mi miejsca, leżącego jakieś 200 km od startu, w którym mógłbym powiedzieć „udało się”, który byłby moim pierwszym przystankiem i… pierwszym drobnym sukcesem do świętowania. 10 dni było zbyt dużą odległością na początek.

3. Zasada nagród

Opisany wyżej sposób łączy się z kolejną metodą, jaką jest system nagród za odniesiony sukces. Znowu – ma on znaczenie wyłącznie psychologiczne, potrafi jednak motywować umysł do dalszego działania, nawet jeśli jestem zmęczony, a warunki w jakich idę dalekie są od idealnych. System nagród jest bardzo prosty: po osiągnięciu ważnego miejsca, najczęściej któregoś z „kamieni milowych” mojej drogi, zatrzymuję się i funduję sobie coś nietypowego, na co aktualnie mam ochotę. Może to być obiad w mieście, do którego dotarłem, nocleg w schronisku, które pozwala wypocząć lepiej niż namiot, coś obrzydliwie smacznego, dopisanego do listy zakupów. Zawsze jest to rzecz, na którą zazwyczaj bym sobie nie pozwolił, jednak na zakończenie trudnego lub długiego fragmentu drogi robię wyjątek.

Taką nagrodą w długiej drodze może być cokolwiek, co uznasz za wartościowe. Posiłek w restauracji, noc w schronisku, piwo, basen, dzień „zerowy” wypełniony kompletnym odpoczynkiem. Zasada nagród za osiągnięcie jakiegoś celu sprawdza się pierwszorzędnie podczas moich długich wędrówek.

4. Schematy działania

Nuda potrafi wyniszczyć psychicznie, ale niewielka dawka rutyny może pomagać. Na wyprawie warto wprowadzić pewne stałe schematy, które pomogą Ci w wykonaniu niezbędnych czynności. Podczas zimowych wypraw, gdy warunki każdego ranka zniechęcały mnie do wychodzenia ze śpiwora, pomagał mi stały rozkład czynności, jakie miałem do wykonania. Wyjście ze śpiwora, nabranie wody z termosu do menażki, włączenie ognia, zagotowanie wody, topienie śniegu, ustalona kolejność pakowania rzeczy. Była to niemal lista do wykonania, tyle że obecna w mojej głowie, nie spisana na papierze. Podobnie wieczorem: rozbicie namiotu, wrzucenie do niego potrzebnego sprzętu, nazbieranie śniegu, przygotowanie kuchenki, topienie śniegu do termosu, do bidonu, w końcu – na kolację. Rzeczy miały swoje ustalone miejsce w namiocie, nie traciłem więc czasu na ich szukanie. Taka rutyna sprawiała, że na biwaku działałem sprawnie i nie traciłem energii na wymyślanie wszystkiego od zera.

Kiedy podróżujecie lub wspinacie się zespole, przez pierwsze dni podzielcie między sobą zadania i ustalcie harmonogram każdego dnia. Kiedy jedno rozpala ogień, drugie niech szykuje jedzenie. Kiedy jedno mocuje szpilki namiotu, drugie niech ma już gotowe maszty. Pakowanie, gotowanie, mycie, zdobywanie jedzenia, nawigacja – ustalcie wcześniej i przećwiczcie dzielenie się zadaniami, i ustalcie zasady współpracy.

Czasem warto robić rzeczy osobno. Gdy jedno z Was lubi gotować, a drugie niekoniecznie, może warto na stałe wprowadzić w tej kwestii podział zadań? Wtedy druga osoba może przejąć zmywanie lub pranie. Jeśli jest coś co oboje lubicie, róbcie to razem lub na zmianę. Jeśli oboje czegoś nie lubicie – podobnie. Unikniecie zbędnych dyskusji i targów.

5. Komunikacja

90% konfliktów między ludźmi wynika z komunikacji. To moja obserwacja, a nie naukowa analiza, mimo to jestem do niej mocno przekonany. Używajcie jasnego i konkretnego języka, komunikujcie się otwarcie i zrozumiale, starajcie się zrozumieć, a nie zacietrzewiać po pierwszym słowie. Nie eskalujcie konfliktów, ale od początku staracie je przedyskutować. Komunikacja bez przemocy (NVC – non violent communication) bardzo pomaga.

6. Znajduj pozytywy

W długiej podróży, na wyprawie, w trakcie długiej wspinaczki czy wędrówki, okoliczności nie zawsze będą sprzyjać. Pewien dzień będzie tym, w którym spadnie deszcz, wiatr zacznie szarpać namiotem, opad śniegu zamknie Cię w schronisku, kurtka zacznie przeciekać, a jedzenie się kończyć. Ważne jest, aby znaleźć w całej sytuacji aspekty pozytywne i skupić się na nich. Na zimowym trawersie Islandii stało się to moją strategią przetrwania. Gdy wiatr spychał w bok, starałem się docenić piękno z jakim śnieg płynął i falował, mknąc przez pustkowie, niesiony podmuchami. Gdy podejście na grzbiet wyciskało wszystkie siły, na postoju podziwiałem wspaniały widok na pobliski lodowiec.  Idąc bardzo powoli, znajdowałem przyjemność w drobnych szczegółach. Gdy burza zatrzaśnie Twój zespół w ciasnym namiocie, znajdźcie coś pozytywnego, co pozwoli na zmianę perspektywy. Nawet jeśli będzie to kubek ciepłej herbaty.

Pamiętaj też, że jesteśmy elastyczni i że możesz przyzwyczaić się nawet do trudnych warunków. Po pierwszych dniach na wyżynach Islandii zauważyłem, że skóra na moich dłoniach pęka, a twarz stała się sucha niczym pergamin. Cztery tygodnie na mrozie plus ochrona skóry kremem i wszystko wróciło do normy. Pamiętaj, że przetrwawszy pierwsze dni w nowej sytuacji, Twój organizm zacznie się do niej adaptować.

7. Wyprawa jako lekcja

Podczas marszu w wichurze mówiłem sobie, że to dobry test przed przyszłymi, trudniejszymi wyprawami. To bardzo dobry motywator. Jeśli potrafisz przekuć powiedzieć sobie, że trudności na drodze są okazją do nauczenia się czegoś nowego, Twoje podejście do nich diametralnie się zmienia. Zamiast zagrożeniem, przeszkoda na drodze może stać się szansą. Jak napisała Ann Brashares (nie, to nie był kapitan Jack Sparrow): „Problem to nie problem. Problem to twoje podejście do problemu”.

8. Odłącz się od sieci…

Bycie on-line pozwala zobaczyć co dzieje się u naszych znajomych. Sprawia jednak, że przestajemy być obecni tu, gdzie dzieje się nasza przygoda, a poświęcamy uwagę setkom drobiazgów, które nas nie dotyczą. Oglądanie skrawków cudzego życia na małym ekranie sprawia, że zaczynam podświadomie porównywać swoje położenie z życiem innych i moja sytuacja wydaje mi się znacznie gorsza.

O ile ważne jest, by mieć dostęp do prognozerzy pogody czy ewentualnego połączenia alarmowego, nie warto poświęcać czasu na przewijanie kanałów społecznościowych. Zabierają one energię i siły, potrzebne w Twojej wędrówce czy wspinaczce. Brak ciągłego bycia on-line zdecydowanie poprawia kondycję psychiczną.

9. … ale łącz się z ludźmi

Jeśli jesteście w grupie – róbcie rzeczy razem. Gotowanie, gry, wspólne czytanie zajmą czas, podtrzymają więzi między Wami i podniosą Wasze morale. Wspólne zajęcia zmniejszą też poczucie izolacji w małym zespole, dlatego warto abyście wprowadzili zwyczaj wspólnych posiłków oraz spotkań, np. w największym namiocie, w jadalni schroniska itp.

Odkryłem, że tym, co daje mi siłę, są w dużej mierze ludzie spotkani w drodze, których drobne gesty i pomoc dodają mi energii do dalszego marszu, na przekór wszystkiemu. Noc spędzona pod czyimś dachem potrafi naładować psychiczne baterie na wiele dni, krótka rozmowa z kierowcą, który zatrzyma się i spyta o cel drogi, pomaga iść aż do wieczora. Rozmowy, uściski dłoni, machnięcie ręką – wszystko to dodaje energii. Paradoksem moich podróży jest to, że choć lubię samotność i na wszystkie wędrówki minionego roku wyruszałem sam, chwilowa obecność innych okazuje się pomocą. Nie potrafiłbym chyba iść z towarzyszem przez ponad sto dni, na drugi koniec kontynentu. Różnice zdań i temperamentów, nawet jeśli nie podzieliłyby nas, to pozbawiły drogę jej zdolności do dokonania wewnętrznej przemiany, która wymaga ciszy i milczenia. A jednak krótkie chwile, w których spotykają się dwie osoby, bywają źródłem siły, której zapas starczy na długo.

Jeśli podróżujesz sam/sama, utrzymuj relacje z tymi, których spotykasz. Rozmowy z sąsiadami, z którymi dzielisz pokój schroniska, schron lub szałas. Wspólny posiłek lub kawa z kimś spotkanym po drodze. Kilka godzin wędrówki i rozmowy razem, nawet gdy idziecie samodzielnie, pozwala zapomnieć o własnym zmęczeniu i bardzo podnosi na duchu. Sam, chodząc samotnie tysiące kilometrów, z przyjemnością rozmawiam ze spotkanymi ludźmi i doceniam tę więź, jaką tworzy szlak dużo bardziej, niż w mieście. Spotkanie drugiej osoby na długim szlaku i rozmowa przypominają też, że nie jesteś sam/sama. Wszyscy idący tym szlakiem jesteśmy w wspólnotą.

10. Utrzymuj kontakty… niektóre

Są ludzie, których bliskość podtrzymuje nas na duchu, którzy dodają nam skrzydeł. W trudnej sytuacji rozmowa z drugą połówką, która doda Ci energii i podniesie na duchu jest dobra. Z taklą osobą warto czasem połączyć się na krótką rozmowę. Jeśli jednak Twoi bliscy boją się o Ciebie i w rozmowach zachęcają do rezygnacji i powrotu, uważaj. Czasem takie połączenie szkodzi i skłania do powrotu nawet, gdy masz w sobie jeszcze dość sił. Taka sytuacja stała się moim udziałem, gdy w 2004 roku kończyłem Łuk Karpat. Bliska mi osoba (o czym szerzej pisałem w mojej książce) była przeciwna mojej przygodzie i niezwykle mocno nakłaniała mnie do powrotu. To zamieniło moje ostatnie dni wyprawy w wyścig i odebrało przyjemność z zakończenia bardzo ważnej drogi.

11. Nie przywiązuj się do rezultatu

To na pewno najtrudniejszy ze sposobów na wytrzymanie długiej drogi. Co do mnie, jestem na początku jego stosowania i wydaje mi się, że potrzebuję jeszcze lat, by skutecznie przyjąć go jako własny. Są ludzie, którzy opanowali go bardzo dobrze i ci osiągnęli, jak sądzę, mistrzostwo w wędrowaniu, wspinaczce i podobnych aktywnościach.

„Najlepszym wspinaczem jest ten, któremu wspinanie sprawia najwięcej radości” – powiedział amerykański alpinista Alex Lowe. Parafrazując jego słowa, najlepszym wędrowcem nie jest ten, który osiągnie cel jakiejś wielkiej wędrówki, ale który w każdym dniu i w każdej chwili swojego marszu będzie miał najwięcej frajdy ze swojej przygody. Najlepszym podróżnikiem nie jest człowiek, który zaliczy najwięcej krajów, ale ten, którego podróże najbardziej wzbogacą wewnętrznie. Nie jest więc ważne jak daleko jest cel Twojej wędrówki i jak trudna droga do niego prowadzi, jeśli potrafisz czerpać radość z każdego jej kroku.

W jaki sposób kształtować w sobie takie podejście? Jednym ze sposobów jest po prostu wędrowanie bez pośpiechu, w skupieniu, kiedy nabijanie licznika kilometrów zastąpione jest skupieniem na rzeczach, które wydarzają się wokół nas. Innym – powiedzenie sobie głośno, wyraźnie i na samym początku drogi, że nie obchodzi mnie dojście do celu, ale drogę samą w sobie – i trzymanie się tego stwierdzenia.

Żyjemy w świecie, gdzie presja na wynik jest dominująca, osiągnięcia mierzy się efektem końcowym. Najlepszy efekt to taki, który można zmierzyć w metrach jakie przewspinaliśmy albo kilometrach, które przeszliśmy lub przebiegliśmy. Trudno nam oderwać swoje myśli od wyniku jaki chcemy osiągnąć lub celu, do którego chcemy dojść. Ale gdy wędrujemy lub podróżujemy, bycie „tu i teraz” i nieprzywiązywanie się do rezultatu naszych działań, uwalnia nas spod presji, jaką stwarza odległy cel. Cel, którego możemy nigdy nie osiągnąć. A jeśli uda nam się nie myśleć o tym, jak wiele kilometrów nam jeszcze zostało, będziemy mogli czerpać radość z każdej chwili spędzonej w drodze.

A co Tobie pomaga w długiej drodze? Jakie masz sposoby, by wytrzymać?