Jaki jest idealny nóż w góry?

Nóż – podstawowe narzędzie w terenie. Jaki zabieram? Otóż nie ma jednego noża, który bym preferował. Choć nie jestem fanatykiem broni i noże, mam kolekcję kilku outdoorowych „ostrzy”. Gdy zacząłem liczyć, co zabieram na wyprawy, zawęziłem jednak mój zestaw do 3 sztuk i 1 noża codziennego. Jaki nóż sprawdza się u mnie i kiedy?

Trochę historii

Szykując się w 2004 roku do przejścia Łuku Karpat zabrałem ze sobą nóż myśliwski Muela 85-181. Świetnie leżał w dłoni i dobrze służył na wyjazdach, gdzie gotowałem na ogniu, jako narzędzie do rozłupywania drewna itp. Była duży i ciężki. Głownia z grubej stali miała 18 cm długości oraz 3,7 mm grubości. Waga wynosiła 370 g. Nadawał się głównie do grubych robót i swobodnie traktowałem go jak mały toporek. Był narzędziem bardzo wytrzymałym, dobrym do budowy schronienia lub przygotowania ogniska. Jego ciężar sprawił jednak, że zabranie go na tak długi szlak było wariactwem (jak zresztą wiele moich pomysłów na tamtym przejściu). Jego rozmiary i mocna konstrukcja zupełnie się nie przydały. Sprzedałem go już dawno.

Jakie podejście do noży mam teraz?

Nie jestem pasjonatem noży i często nie znam się na subtelnych różnicach między nimi. Nóż jest dla mnie tylko narzędziem – i ma pełnić tę rolę bez żadnej dodatkowej filozofii. Nie może wymagać zbyt wielu zabiegów, umiejętnego ostrzenia czy dbania o niego. Ma działać – simple as that.

Na długich wyprawach ma być lekki. W górach wysokich ma być lekki i dać się przenosić na uprzęży. W Arktyce ma umożliwiać pracę w grubych rękawicach i ze zmarzniętymi materiałami. Te kryteria sprawiły, że od kilku lat używam poniższych modeli 👇

Nóż lekki na klasyczny szlak

Przez lata skupiałem się na przejściach długodystansowych. Podczas takiej wędrówki staram się minimalizować wagę ekwipunku. Na takiej trasie rozmiar noża nie ma znaczenia. Nie używam go do pracy z drewnem, gotuję bowiem na gazie. Ogniska na tak długich przejściach są u mnie rzadkim wyjątkiem, a prawie zawsze używam kuchenki gazowej. Nie buduję też schronień typu szałasy, gdyż wolę pewność, jaką daje mi niesiony w plecaku tarp.

Mojego noża potrzebuję przede wszystkim do przygotowania jedzenia, a czasem do drobnych napraw sprzętu lub przecięcia linki. Musi więc być lekki, mały i posiadać minimum wytrzymałości, być łatwy w naostrzeniu i bezpieczny po włożeniu do plecaka. Nie musi natomiast być ostry jak brzytwa i nie musi bardzo długo trzymać tej ostrości.

Te warunki spełnia banalny patent: nóż składany ze stalowym uchwytem „drucianym”. Wykonany z prostej stali ma niewielką blokadę i rękojeść, która wykonana jest z grubego drutu i składa się do kształtu ostrza. Po takim złożeniu jest dobrze zabezpieczony i mieści się np. we wnętrzu małego naczynia razem z kuchenką. Waży 18 gramów i od kilku sezonów jest wszystkim czego potrzebuję w większości gór, latem i zimą.

Mój model jest totalny „noname”, znalezionym kiedyś w opuszczonym szałasie. Kilka firm produkuje podobne egzemplarze (np. duński Nordisk) ze stali i tytanu.

Zabieram go tam, gdzie potrzebuje jednego, lekkiego ostrza i gdzie waga jest moim absolutnym priorytetem. Nóż ma szlif pełny, co oznacza, że powierzchnie boczne głowni schodzą się od początku w stronę ostrza, tworząc w przekroju trójkątny klin, stworzony do cięcia. To sprawia, że nóż wymaga mniejszego nacisku przy krojeniu lub cięciu. Nierdzewna stal jest odporna na złamanie, choć bardziej miękka, a więc pod wpływem uderzenia czubek takiego noża raczej się wygnie niż ukruszy. Gdy nierdzewna stal się przytępi, mogę naostrzyć go choćby na kawałku płaskiego piaskowca.

Nóż do wspinaczki i w góry wysokie

Są turyści, którzy na wyjazdy w góry zabierają składane noże wspinaczkowe. Takich modeli jest kilka, a najpopularniejszym stał się nóż Spatha firmy Petzl, przystosowany do przypinania karabinkiem do uprzęży. Waży 43 g, jest wykonany z dobrej stali nierdzewnej i posiada otwór umożliwiający dopięcie go za pomoc karabinka do uprzęży. Ostrze jest częściowo gładkie, a częściowo karbowane, co ułatwia przecięcie liny lub taśmy. Łatwo otworzyć go w rękawiczkach, a otwarty nóż posiada blokadę, która chroni Twoją dłoń, zapobiegając przypadkowemu złożeniu się.

Noszenie noża podczas wspinaczki kojarzy się pewnie z odcinaniem partnera w „Dotknięciu pustki” Joe Simpsona, ale w sytuacji awaryjnej ma on odwrotne zastosowanie: przecięcie liny pozwala np. przenieść ciężar jego ciała na układ do wyciągania. Z tego powodu zabieram go na wyprawy wspinaczkowe i wysokogórskie, gdzie jest częścią mojego zestawu ratunkowego. Taki zestaw bazuje na bloczkach i zaciskach, umożliwiając zbudowanie systemu do wyciągania i jest wpięty do uprzęży podczas przejścia lodowcem. Ostry czubek tego noża oznacza, że może służyć do precyzyjnych operacji. Na biwaku wykorzystuję go jako nóż „kuchenny”, do otwierania opakowań z liofilizatami lub krojenia stwardniałych brył śniegu przed wrzuceniem do menażki. Długość ostrza 6 cm wystarczy do wszystkich podstawowych zastosowań.

Nóż Petzla ma wiele zalet i chyba tylko 2 minusy. Pierwszy – oś obrotu ostrza łatwo brudzi się, gdy używać go do prac kuchennych, a jej dokładne wyczyszczenie jest trudne. Drugi – ząbkowane ostrze trudno naostrzyć. To sprawia, że nie zabieram go w „normalne” góry, takie jak polskie Beskidy, ale na szczyty lodowcowe i tam, gdzie operuję sprzętem alpinistycznym.

Nóż zimowy – Arktyka

Jeśli używasz noża częściej niż ja i wykonujesz nim bardziej różnorodne prace, z pogranicza sztuki przetrwania, godne uwagi są noże szwedzkiej firmy Morakniv. W ich ofercie znajdziesz kilkadziesiąt modeli, ale już najprostsze (i najtańsze!) będą świetnymi narzędziami podczas wędrówki i na biwaku. Klasycznym przykładem jest Mora Companion. Ma proste ostrze ze stali węglowej lub nierdzewnej, wygodną i bezpieczną rękojeść, chowany jest do sztywnej pochewki, która przytwierdzisz do paska lub schowasz do plecaka. Koszt to kilkadziesiąt PLN – za sprzęt, który przetrwa lata.

Sam używam nieco innego, ale również taniego modelu Mora Robust. To uniwersalny nóż survivalowy i bushcraftowy. Grube ostrze 3,2 mm sprawia że jest to bardzo wytrzymałe narzędzie, a ostrze ze stali węglowej jest trwałe i długo trzyma ostrość. Takie narzędzie wytrzymuje duże obciążenia bez odprysków. Stal o wysokiej zawartości węgla – w przypadku Mory jest to ok. 1% – jest twardsza, ma jednak tendencję do łatwego łapania korozji, co zmusza mnie do większej dbałości o to narzędzie. Stal węglowa jest też mniej elastyczna, a więc źle toleruje zginanie. Specjaliści zalecają zabezpieczenie noży ze stali węglowej specjalnym olejem. Ponieważ mój nóź ma kontakt z żywnością, prawie nigdy tego nie robię. Zamiast tego dbam, by pozostawał możliwie suchy.

Moja Mora posada pękatą rękojeść, pokrytą warstwą gumy, dającą pewny chwyt. Służy mi do prac pod większym obciążeniem, ale nigdy nie użyłem tego noża jako bushcraftowego, do prac w drewnie itp. Zamiast tego zabieram go podczas zimowych przygód za kołem podbiegunowym. Mocne ostrze świetnie działa, gdy musze ciąć i kroić twarde materiały na mrozie. Podczas pewnego wyjazdu na Spitsbergen popełniłem błąd, zabierając na sanie zapas żywności, którego nie poporcjowałem. W bagażu spoczywały więc duże bloki zmarzniętego masła i sera, które miałem kroić do posiłków. Przy -30°C były jak kamienie i żadne delikatne ostrze nie dałoby im rady – lekki noże połamałyby się na nich. Wtedy twarde, węglowe ostrze pokazało swoją siłę, wchodząc w przeraźliwie twarde jedzenie. Oprócz tego używam mojej Mory do łupania zlodowaciałego śniegu podczas gotowania oraz do klasycznych prac obozowych i napraw sprzętu.

Mój nóż przenoszę często na uprzęży, służącej do holowania sań. Transportuję go wówczas na jeden ze sposobów: przy pasie lub zaczepiony do góry nogami przy szelce na ramieniu. Jak wyglądają takie dwa rozwiązania, prezentuje film:

a

N

Nóż ratowniczy

Choć nie jestem fanatykiem noży, mam jeden, który noszę ze sobą w codziennych sytuacjach. To nóż ratowniczy, model Baladeo Security Knife Emergency, z którego mogę skorzystać udzielając pomocy komuś innemu lub sobie. Taki nóż to narzędzie o kilku funkcjach, do użytku w sytuacji kryzysowej. Ostrze – w połowie gładkie, w połowie ząbkowane – pozwala przecinać pasy lub ubranie. Posiada osłonięte ostrze do przecinania pasów bezpieczeństwa w samochodach. Na końcu ma też zbijak do szyb, pozwalający dostać się do zniszczonego pojazdu lub wydostać się z niego. Ostrze jest pokryte powłoką z tytanu, co eliminuje korozję.

 

Taki nóż mogę mieć zawsze w bagażu lub saszetce na pasie, wychodząc z domu (tu wewnątrz mojej ulubionej nerki Helikon Bandicoot):

 

Czy dbam o nóż?

Pracując moimi nożami dbam, by nie poddawać ich zbyt wielkim obciążeniom. Nie opiekuję je jednak nimi. Kiedy biwakuję w górach i muszę na szybko wykonać jakąś pracę, nie mogę martwić się czy prowadzę ostrze noża po ostrzałce poprawnie, czy nie. Ten sprzęt ma być gotowy do użytku w ciągu następnych 15 sekund. Jeśli stępi się od brutalnego otwierania konserwy, powinienem móc szybko i łatwo przywrócić mu odpowiednią używalność. I tu ważne słowo: „odpowiednią”. Mój nóż nie ma być jak skalpel. Ma być wystarczająco ostry – tylko tyle. Aby to uzyskać, nie zabieram w teren drogiego ostrza wraz z kompletem ostrzałek. Mam zwykle lekki nóż z dość miękkiej stali nierdzewnej, któremu przywrócę użyteczność kilkoma ruchami na najbliższym otoczaku. Gdy stępi się ponownie, powtórzę zabieg i tak w kółko. Nóż to moje narzędzie, a narzędziem nie powinienem przejmować się bardziej niż pracą, jaką mam nim wykonać.

A zatem – ostrzenie tam gdzie mogę i jak mogę. Na tym, co znajdę po drodze. Kamień przy drodze lub ceramiczny talerz w schronisku – nie ma to dla mnie znaczenia. Mój górski nóż ma być nie tylko lekki, ale i bezobsługowy.

Nóż to ważny element górskiego wyposażenia. Bywa niezbędny, nawet do tak banalnych czynności jak otwarcie konserwy czy naprawa sznurówki. W warunkach zwykłego szlaku nie musisz używać jednak skomplikowanych modeli. Priorytetem jest wtedy niska waga i to najprostszy model może okazać się tym najlepszym.