Główny Szlak Świętokrzyski

Grzbietem każdego polskiego łańcucha górskiego przebiega główny szlak, zawsze czerwony, łączący różne pasma górskie. Mamy więc Główny Szlak Beskidzki (500 km) i Sudecki (440 km). Oraz „najkrótszy z najdłuższych” – Główny Szlak Świętokrzyski, liczący 105 km. Łączy kilka pasm tych gór, przechodząc przez najwyższe wierzchołki i ważne kulturowo miejscowości.

Czy wędrując na długi dystanse warto zwracać uwagę na tak krótkie trasy? Na pewno. W końcu organizm każdego potrzebuje treningu. Po zimowym zastoju najlepiej ruszyć w krótszą trasę, zanim porwiesz się na coś większego. GSŚ to idealny sprawdzian kondycji, umiejętności i sprzętu przed poważniejszymi przygodami. A także opcja dla tych, którym brakuje czasu na dalsze wypady. Położony 4 godziny od Warszawy i 3 od Krakowa, wydawał mi się idealny właśnie w takim celu. Odległość do przejścia to 105 km. Wartość ta różni się nieco zależnie od źródła, pomiary GPS pokazują jednak mniej więcej tyle. To idealny dystans na 3-dniowe przejście, przy założeniu dość spokojnego marszu po 10 godzin na dobę. Planując je uznałem jednak, że chciałbym spróbować nieco szybszego tempa. Nie z powodu ambicji, ale ciekawości, jakie dzienne odcinki są dla mnie możliwe, przy wędrówce „na lekko”. Chciałem też, by był to test nowych elementów wyposażenia przed sezonem letnim. Tym razem była to wycieczka w stylu „ultralight”. Masa bagażu, bez wody i jedzenia, wyniosła 4 kg.

Nie zamierzałem zamieniać wycieczki w ultramaraton. Możliwe byłoby zrobienie całego szlaku w jednym ciągu, w czasie poniżej jednej doby. Nie czułem się jednak gotowy na taki wysiłek, nie zależało mi też bardzo na wyniku. To miał być test przed dłuższymi wędrówkami na lekko.

Jadąc w Góry Świętokrzyskie nastawiłem się na 2 biwaki oraz 12-14 godzin szybkiego marszu między nimi. Zrezygnowałem ze sprzętu do gotowania, pojawiając się na starcie z 1,5 kg zapasem kalorycznego jedzenia i 1 l butelką wody. W plecaku znalazły się: mata, śpiwór, aparat, dodatkowe ubrania, zapasowe skarpety, scyzoryk, mała apteczka, mapa, kompas i dokumenty.

Główny Szlak Świętokrzyski – dane podstawowe:

• początek – wieś Gołoszyce k. Opatowa
• koniec – wieś Kuźniaki (gm. Strawczyn)
• odległość – ok. 105 km
• suma podejść – 2800 m
• czas – 24-30h

Dojazd

Idąc w kierunku na zachód za początek szlaku przyjąłem Gołoszyce. Dojazd z Warszawy do tej małej wsi jest dość prosty – około 3 h bezpośrednim autokarem, zatrzymującym się w Opatowie, po czym przesiadka i 15 min jazdy lokalnym autobusem. Startując o 9 rano ze stolicy, o 13 z minutami stanąłem na szlaku. Łatwy dojazd będziesz mieć także startując z Krakowa, Rzeszowa czy niezbyt odległego Lublina. Podróż z dalszych regionów Polski może wymagać przesiadki w Kielcach, jazdy do Opatowa i cofnięcia się do Gołoszyc.

Powrót z końcowego punktu szlaku zapewnia bezpośredni mikrobus do Kielc. Oczywiście taki plan można odwrócić, startując w Kuźniakach. Nie ma to znaczenia dla trudności trasy.

Mapy i przewodniki

Przewodnik jest kompletnie zbędny, chyba, że interesują Cie szczegółowe informacje dotyczące mijanych miejsc. Jeśli nie – zostaw książkę w domu. Do nawigacji używałem zwykłej mapy Gór Świętokrzyskich 1: 75 000 i małego kompasu. Przebieg Głównego Szlaku Świętokrzyskiego zmieniał się nieznacznie na przestrzeni ostatniej dekady. Zwracaj uwagę na znaki, gdy korzystasz, jak ja, ze starszej wersji mapy. Na arkuszach sprzed 2010 roku jego przebieg w kilku miejscach może być zaznaczony nieco inaczej niż w rzeczywistości. Nie są to jednak duże korekty, różnice nie przekraczają nigdzie kilkuset metrów.

Przebieg szlaku i podział na pasma

Główny Szlak Świętokrzyski łączy 5 pasm. Nazwanie ich „górskimi” jest trochę nadużyciem, choć miłośnicy regionu obraziliby się za to stwierdzenie. Realnie „górski” klimat, w moim odczuciu, mają tylko dwa pierwsze pasma, przekraczające 500 metrów i pokryte lasami: Jeleniowskie i Łysogóry. Pozostałe trzy mają charakter wzgórz, często przeplatanych wsiami. Z wyjątkiem najwyższego pasma, zdobywanie wysokości nie będzie prawie żadnych wyzwaniem. Na GSŚ kluczowa jest odległość i rozplanowanie dziennych odcinków.

1. Pasmo Jeleniowskie

Początek tego pasma to Gołoszyce. W centrum wsi znajdź zjazd w boczną drogę na Żerniki. Po północnej stronie asfaltu, ok. 100 m na wschód, znajduje się na drzewie pierwszy znak szlaku i początek Twojej drogi. Nieco dalej, tuż za drogowskazem, znajdziesz zniszczoną mapę z siecią okolicznych szlaków. Po przejściu asfaltem ok. 1 km na zachód zobaczysz aleję lipową i kamień z mosiężną tablicą, informującą o GSŚ. Aleja ta poprowadzi Cię na północ, w stronę lasu i niskich gór.

Ze wszystkich pasm świętokrzyskich, to Jeleniowskie ma w sobie najwięcej dzikości. Las, choć pocięty drogami, pozostał tu dość gęsty, na podobieństwo dawnej puszczy. Jest to też najbardziej pusty ze wszystkich fragmentów szlaku. Przez 20 km nie spotkasz na nim prawdopodobnie nikogo, ścieżka prowadzi dość czytelnie wzdłuż głównego grzbietu, nie schodząc do żadnej z miejscowości. Pierwszym wyraźnym wierzchołkiem pasma jest Truskolaska (448 m), za którą dość łagodna ścieżka prowadzi pod najwyższy Szczytniak (554 m). Za nim ścieżka, przez Jeleniowską, schodzi w kierunku małej wsi Paprocice. Całość Jeleniowskiego to około 5-6 h wędrówki i dystans 20 km.

2. Łysogóry

Najwyższe z pasm, kwintesencja Gór Świetokrzyskich i jedyny fragment objęty parkiem narodowym. Za Paprocicami, po przejściu niewielkiej Kobylej Góry, szlak wchodzi na szczyt Łysej Góry (595 m), do zabudowań słynnego klasztoru. Stamtąd krótki odcinek asfaltu prowadzi do wsi Huta Szklana. Za Hutą szlak nie wraca na główny grzbiet pasma, w głąb parku, ale wiedzie jego skrajem do wsi Podlesie. GSŚ omija wieś od południa, choć na starszych mapach możesz znaleźć inny jego przebieg – tu warto kierować się znakami i to jedyne miejsce, w którym przypadkowo zszedłem ze szlaku, już w ciemnościach.

Za Kakoninem ścieżka wraca na teren parku narodowego, osiąga grzbiet Łysogór koło charakterystycznej kapliczki i prowadzi około godziny na zachód ku wierzchołki Łysicy (612 m). Z niej długie zejście, początkowo po mało przyjaznych kamieniach, do wsi Św. Katarzyna, skąd asfaltem wspina się na południe, ku wsi Krajno.

Dalej Główny Szlak Świętokrzyski traci swój górski charakter. Właściwie to tu kończy się najpiękniejszy i najbardziej pusty odcinek wędrówki, dalej góry Świętokrzyskie stają się niższe i właściwie przestają być górami. Szlak zaczyna często przebiegać przez wsie. Za Krajnem czeka Cię 30-minutowy marsz asfaltem, a następnie przez łąki i zagajniki na Radostową (451 m), za którą schodzisz do doliny Lubrzanki i dalej w Pasmo Masłowskie. Ten odcinek Łysogór to 7-8 h i 30 km.

3. Pasmo Masłowskie

W Pasmie Masłowskim czeka Cię podejście na najwyższą Klonówkę (473 m) do Diabelskiego Kamienia, skały wieńczącej szczyt wzniesienia. Po około 2h odcinku przez las ścieżka prowadzi Cię do Masłowa, skąd przez Domaniówkę schodzisz do drogi 73 na przedmieściach Kielc. Przecinasz niewielki kompleks leśny i wiaduktem – służącym też za przejście dla zwierząt – przechodzisz nad krajową „siódemką”, za którą lokalna droga wyprowadza na wzgórze Sosnowica.

Patrząc na ukształtowanie terenu między Krajnem, a przedmieściami Kielc, trudno oprzeć się wrażeniu, że ten odcinek szlaku jest jego najsłabszym punktem. Poprowadzony często przez wsie, przecina dwie duże drogi, a lasy jakie mija są dość mało atrakcyjne. Tymczasem kilka kilometrów na północ znajduje się zalesione i praktycznie niezamieszkałe Pasmo Klonowskie. Przejście go byłoby dużo przyjemniejsze, żadną sztuka nie byłoby wyprowadzenie tego szlaku w stronę Kielc, by kontynuować go dalej na zachód. Dlaczego po zejściu z Łysicy nie poprowadzono go tamtędy? Poprowadzony przez lasy, zamiast przez liche monokultury sosnowe i asfalt, wśród zabudowań, Główny Szlak Świętokrzyski zyskałby zdecydowanie. Na szczęście jest to fragment najkrótszy: 19 km i 5 h marszu.

4. Wzgórza Tumlińskie

Dość długie, ale łagodne zejście z Sosnowicy prowadzi do wsi Węgle. Tu zaczyna się 2-km fragment asfaltu, za którym ścieżka wspina się do rezerwatu Kamienne Kręgi. Za nim GSŚ zaczyna mocno kluczyć wśród lasu, powodując dezorientację – chwilami zwraca dokładnie na wschód, skąd przyszedł, zataczając duże pętle w okolicy Wykleńskiej (401 m), najwyższej w tym paśmie. Także i tu jego przebieg może być inny, jeśli używasz starszej mapy. Trzeba jednak zaufać znakom, prowadzą one bezbłędnie do wsi Miedziana Góra. Stamtąd, mijając kamieniołom w Ciosowej, GSŚ wspina się na szczyt Ciosowej (na starszych mapach szlak biegnie asfaltem, u jej podnóża) i schodzi do doliny Bobrzy. Przejście Wzgórz Tumlińskich to 22 km i około 5 h.

5. Pasmo Oblęgorskie

Godzinne podejście asfaltem wyprowadza pod szczyt Baraniej. Tu Główny Szlak Świętokrzyski odzyskuje swój górski charakter. Wędrujesz tu przez kilka zwartych i ładnych kompleksów leśnych na zboczach Siniewskiej i Perzowej. Szlak mija ten ostatni szczyt, po czym schodzi do wsi Kuźniaki. Zabudowania zaczynają się krótko po wyjściu z lasu. Na skrzyżowaniu znajduje się tablica, znacząca koniec szlaku, a po drugiej stronie drogi – stary piec hutniczy, któremu wieś zawdzięcza nazwę.

Ten ostatni odcinek szlaku, pusty i zalesiony, może być też ładnym fragmentem na rozpoczęcie wędrówki, jeśli wybierzesz kierunek na wschód. Przejście ostatniego z pasm to krótkich 14 km i ok. 3,5 h.

W Kuźniakach Góry Świętokrzyskie się nie kończą. Dalej zna zachód znajduje się niewielkie Pasmo Dobrzeszowskie, a jego grzbietem prowadzi niebieski szlak z centrum wsi, do której właśnie dotarłeś/aś. To kolejny punkt, który zmodyfikowałbym w przebiegu GSŚ. Wystarczy przedłużyć ścieżkę o kilka łatwych kilometrów, by szlak spiął faktycznie CAŁĄ długość Gór Świętokrzyskich. Czemu tego nie zrobiono?

Czas przejścia

Powyższe czasy podałem przy założeniu, że wędrujesz z przeciętna prędkością i małym bagażem. Będą one odpowiednio wyższe dla osób idących na „ciężko” (ze sprzętem biwakowym i kuchennym) i niższe dla „szybkobiegaczy”, którzy skrócą ten czas nawet o 1/4.

Na ile zaplanować przejście GSŚ? Wariant 1-dniowy pomijam, to wyzwanie dla ludzi pewnych swoich sił, choć wykonalne. O ile nie jesteś ultramaratończykiem możliwe są aż 4 warianty, od 2- do 5-dniowego.

2 dni

Wariant, który wybrałem. Zaczynając przejście około 14.00, ukończyłem je po niespełna dwóch dobach, o 9.00 rano. Całość zajęła mi około 24 godzin ciągłego marszu (10 h + 12 h + 2h). W moim wariancie noclegi wypadły w Kokoninie (pasmo Łysogór) i na szczycie Baraniej (pasmo Oblęgorskie). Jeśli celujesz w 2 dni, wyjdź na szlak wcześnie rano, by po 12-14 godzinach od opuszczenia Gołoszyc znaleźć się w masywie Radostowej. Wypada on dokładnie w środku Głównego Szlaku Świętokrzyskiego. Tu zanocujesz w deszczochronie na szczycie lub drugim, poniżej, w dolinie Lubrzanki i kolejnego dnia wieczorem dotrzesz do końca. Taki scenariusz wymaga marszu z lekkim bagażem, najlepiej poniżej 6-7 kg.

3 dni

Dla „sprawnych, ale normalnych”. Pierwszy dzień przeznacz na przejście Pasma Jeleniowskiego i części Łysogór. Zanocuj w Kakoninie. Drugiego dnia przejdź Łysicę, Radostową i Pasmo Masłowskie. Zanocuj w okolicy wsi Wilków – może to być sama wieś lub kompleks leśny na wschód od niej – po drodze znajdziesz tam deszczochron. Trzeciego dnia, przez dwa ostatnie pasma, dotrzesz do Kuźniaków.

4 dni

Dla spokojnych i ceniących zwiedzanie. To noclegi można zaplanować w: 1) Nowej Słupi lub Hucie Szklanej, 2) Masłowie i 3) Miedzianej Górze. Dzienny dystans wyniesie około 25 km, do osiągnięcia przez zdecydowaną większość turystów. Zaletą tego wariantu jest możliwość zwiedzania pobocznych atrakcji i oparcie noclegów o kwatery prywatne.

5 dni

Dla kontemplujących i lubiących wolne przemieszczanie się. Możesz zabrać sprzęt biwakowy i spać niemal gdziekolwiek, robiąc przystanki po ukończeniu każdego z pasm. Możesz też wybierać między spaniem w namiocie i pod dachem.

Sprzęt

Możesz wybrać między stylem „ultralight”, a taszczeniem całego gospodarstwa. Ja wybrałem to pierwsze. Nie oznacza jednak, że musi to być lepsze – każdy ma prawo do własnego tempa.

Poza ubraniami niesionymi na sobie, mój bagaż zmieścił się do plecaka Salewa Apex 22. To idealny model na takie wypady „na lekko”, a przy tym wciąż dość wygodny, by przenieść 6-8 kg.

Moją „sypialnią” był śpiwór Cumulus X-lite 200, model bez kaptura, z suwakiem. Spersonalizowany – przedłużony 1 komorę i pokryty wodoodpornym Pertex Endurance. Przy wadze 549 gramów jest najlżejszym i najbardziej pakownym śpiworem, jaki kiedykolwiek miałem. Uzupełniała go mata dmuchana Sea To Summit Ultralight. Cięższa od klasycznej karimaty (400 g), jednak bardzo pakowna, po zwinięciu mieści się do kieszeni, więc w małym plecaku była niewyczuwalna. Dzięki niej uniknąłem troczenia dużej maty za zewnątrz bagażu.

Zestaw ubrań, poza niesionymi na sobie, to cienka koszulka z merino, lekka bluza (Salewa Ortles Cubic) i bardzo lekka kurtka (Jack Wolfskin Exhalation, 300 g). Do tego czapka i zapasowe skarpety (Bridgedale Trailhead).

Buty – na taki szlak zdecydowanie niskie! Dlaczego – o tym pisałem przy okazji przejścia gór Iranu. Na GSŚ używałem podejściówek Salewa Mountain Trainer GTX.

Zrezygnowałem kompletnie ze sprzętu kuchennego – 2 dni każdy przeżyje na suchym prowiancie, a kubek, maszynka i gaz byłyby zbędnym balastem. Około 1,5 kg kalorycznego jedzenia wystarczyło na przejście GSŚ w całości. Wodę trzymałem w 1-litrowej, elastycznej butelce. Temperatury pod koniec maja były wysokie, a woda nie zawsze łatwa do znalezienia, w tej chwili wymieniłbym ją na 1,5 lub 2-litrowy camelbag, trzymany w plecaku i pozwalający na picie przez rurkę.

Apteczkę odchodziłem do minimum, zabierając jedynie plastry, bandaż elastyczny i środki przeciwbólowe. Taki zestaw ważył mniej niż 100g. Reszta to mała kosmetyczka, dokumenty, telefon i aparat fotograficzny. Łącznie sprzęt ważył około 4 kg + 2,5 kg wody i jedzenia. Choć przywiozłem ze szlaku trochę zdjęć, aparat na przyszłość zostawiłbym go w domu, a plecak stałby się o ponad 600 g lżejszy. Zrezygnowałbym też z koszulki merino i kurtki na rzecz lżejszej wiatrówki (oszczędność 250 g) i kilku małych drobiazgów, co zmniejszyłoby ciężar sprzętu do 3 kg.

Całości dopełniały kijki teleskopowe, których używałem na dłuższych zejściach i podejściach, Black Diamond Distance Carbon Z. Z pewnością nie tak mocne jak aluminiowe i dużo od nich droższe, ale idealne do szybkich przejść i biegów górskich. Przy swoich 300 gramach zdają się być wagi piórkowej.

Schronienie

Jeśli masz własny sprzęt biwakowy, jesteś panią/panem sytuacji. Szlak mija sporo miejscowości, nie w każdej znajdziesz jednak nocleg. Główny Szlak Świętokrzyski przecina lub przechodzi w bezpośredniej bliskości kilku miejsc, gdzie znajdziesz kwatery prywatne: Nowa Słupia, Huta Szklana, Święta Katarzyna, Masłów Pierwszy (kemping), Kielce (możesz dotrzeć z przedmieść do centrum i wrócić nazajutrz), Miedziana Góra.

Nawigacja

Bezproblemowa. Poza chwilowym zgubieniem szlaku w ciemności, nigdy nie miałem kłopotów z nawigacją. Oznakowanie całego GSŚ jest czytelne i gęste.

Jedzenie i woda

Idąc na szybko (wariant 2-dniowy) możesz pokusić się o zabranie całego jedzenia ze sobą. W innym przypadku bez problemu uzupełnisz je w kilku miejscowościach po drodze (Huta Szklana, Św. Katarzyna, Masłów, Wilków, Kuźniaki). Startując z Gołoszyc, zaopatrzenie zrób w Opatowie.

Woda na Głównym Szlaku Świętokrzyskim może być kłopotem. Na źródła natrafiałem schodząc z Jeleniowatego do Paprocic, na południowych stokach Łysogór i na zejściu z grzbietu Sosnowicy do Węgli. Przez miejscowości płyną rzeki i potoki, te jednak mogą być zanieczyszczone. W takich miejscach można prosić o wodę z domów.

Zima

Zima zmienia wszystko i nawet łagodne Góry Świętokrzyskie mogą pokazać wówczas pazur. Lasy, po dużym opadzie śniegu, mogą być trudne do przejścia. Otwarte pola i łąki Kielecczyzny potrafią chłostać lodowatym wiatrem. Nawigacja może być trudniejsza. Choć latem nadaje się dla początkujących, zimą Główny Szlak Świętokrzyski doradzałbym komuś, kto ma choćby niewielkie pojęcie o biwakowaniu zimą i jest przygotowany na złą pogodę. Tutaj komplet: nieprzewiewna kurtka + spodnie będzie często niezbędny.

GSŚ może być jednak ciekawą trasą dla kogoś, kto zaczyna długie wędrówki zimą. Łatwy teren i możliwość ucieczki do cywilizacji z dowolnego miejsca czyni z niego dobry poligon doświadczalny przed zimowym wyjazdem np. na dłuższy szlak w Beskidy.

Główny Szlak Świętokrzyski – czy warto?

Dla kogo jest ten szlak? Na pewno dla tych, którzy chcą zacząć przygodę z wędrowaniem na dłuższe dystanse. GSŚ to świetny wstęp do wędrówek po Karpatach czy Sudetach. To niezła trasa do sprawdzenia się, jak ja, w szybkim marszu „na lekko”. To dobre miejsce, gdy brak nam czasu lub funduszy na coś dalszego. I przygoda sama w sobie, w sam raz na długi weekend z dala od miasta.